Nut en noodzaak van registreren en monitoren van bomen en struiken in de agrarische systemen zoals agroforestry
De kern
Meten is weten en het vastleggen van alle gegevens en monitoren van je gewassen is de basis voor je verdienmodel. Bij meerjarige houtige gewassen is dit nog meer van belang omdat teelthandelingen pas de jaren erna effect kunnen hebben, ook de oogst volgt pas enkele jaren later na aanplant. De registratie bij agroforestry systemen moet over de jaren heen robuust, betrouwbaar, eenvoudig toegankelijk en voor alle (fruit)bomen en struiken toepasbaar zijn, juist om er van te leren na jaren van monitoring en registratie. Je registreert en monitort om van te leren en om je maatregelen en handelingen aan te passen. Plan-do-check-act, voor meerjarige houtige gewassen een must. Het online BOOM registratie systeem is een laagdrempelig betrouwbaar registratieprogramma voor bomen in landbouwsystemen. Het systeem heeft vele mogelijkheden om je data te beheren en om op basis van je data alle gewenste overzichten te maken.
Agroforestry
Agroforestry is een vorm van landbouw waarbij bomen en struiken bewust worden gecombineerd met veehouderij, akkerbouw en/of groenteteelt op hetzelfde perceel (definitie RVO). Agroforestry is een paraplu begrip en kent twee vormen:
- Bomen en struiken in combinatie met gras- of bouwland
- Voedselbossen als permanente teelt (gewascode 1940)
In beide varianten is er een belangrijke rol voor bomen en struiken.
Verdienmodel
Beide systemen zijn niet meer weg te denken in de Nederlandse landbouw en groeien de laatste jaren gestaag in areaal, met als gevolg meer bomen en struiken in de productielandbouw. Aan deze bomen en struiken wordt vaak een verdienmodel gekoppeld, gerelateerd aan hun productie (kwantiteit en kwaliteit), zoals aan notenbomen of andere vruchtbomen en -struiken. Om dat verdienmodel te realiseren, moet je die bomen en struiken wel als een gewas zien en ze ook zo behandelen. De teelthandelingen (snoei, bemesting, verhogen weerbaarheid plant en bodem, preventie en bestrijding ziekten en plagen, overige teelthandelingen) moeten afgestemd zijn op de boomsoort (ras) en moeten leiden tot een kwantitatieve goede opbrengst met gewenste (markt)kwaliteit. Bomen en struiken zijn meerjarige houtige gewassen en dat betekent dat het effect van een teelthandeling mogelijk pas 1 a 2 jaar later kan optreden. En dat betekent dat een goede registratie noodzakelijk is om maatregel en effect in de tijd aan elkaar te koppelen. Het principe plan-do-check-act is de basis voor het realiseren van het verdienmodel en dat betekent registreren en monitoren.
Soorten en rassen
In de agroforestry systemen en voedselbossen worden veel (onbekende) soorten en rassen aangeplant waar in Nederland nauwelijks ervaring mee is en de effecten op de boom, als gevolg van die teelthandelingen niet bekend zijn. De kennis ontbreekt, met name bijvoorbeeld voor de gevoeligheid voor ziekten en plagen. Het aanplanten van nieuwe soorten en rassen in combinatie met klimaatverandering en daardoor nieuwe ziekten en plagen zal nog een grote uitdaging worden de komende jaren. De opkomst van de walnootboorvlieg bij walnoot of de bruin gemarmerde stinkwants bij fruit zijn daar voorbeelden van. Maar ook andere aspecten zijn van belang. Denk aan de hazelaar, die kruisbestuiver is, en waarvan de bloeitijdstip van de vrouwelijke bloeiwijze van het ene ras moet overlappen met de mannelijke bloeiwijze van het andere ras. Anders is er geen bestuiving en dus geen noten. En er worden veel verschillende nieuwe hazelaars rassen aangeplant waarvan we de bloeitijdstippen onder Nederlandse omstandigheden niet weten en de impact van klimaatverandering. Ook is vaak onbekend wat de S allelen zijn van de hazelnotenrassen, van belang voor de verdraagzaamheid van de rassen onderling. Het ontbreken van kennis en ervaring is een risico voor het verdienmodel voor de vele soorten en rassen die aangeplant worden. We zullen dus met zijn allen veel moeten leren en die kennis moeten delen. Hoe doen we dat?
Registreren om te leren
Ook voor agroforestry geldt, meten is weten. De basis daarvoor is het vastleggen van kenmerken van de bomen en struiken, die zijn aangeplant (de registratie). Denk daarbij aan gegevens als: soort, ras, plantdatum, leverancier, bodemgegevens, onderstam en met name locatie. Dat is van nog groter belang als je uitval krijgt en weer nieuwe bomen gaat aanplanten. Zorg dat je overzicht houdt, juist bij meerjarige houtige gewassen. Ook treden ziekten en plagen pas enkele jaren na planten op en ook de oogst komt vaak pas jaren later. En dan moet je een goede registratie hebben om na zeg 5 jaar de basisgegevens gestructureerd en gemakkelijk beschikbaar te hebben. Zijn het kladje papier en de spreadsheet dan nog terug te vinden? En ja registreren kost je tijd, maar het is oh zo belangrijk voor je eigen verdienmodel, om de boom als gewas te leren kennen en de juiste teelthandelingen te kunnen uitvoeren. Afbeelding 1 geeft een beeld van een boerderij met aanplant waar registratie wordt uitgevoerd in een online registratie programma (BOOM). Elke stip is een boom en de kleur zegt iets over de soort. Afbeelding 1 rechts is een detail.
Afbeelding 1. Links de boerderij met elk stipje een boom. Rechts detail. Herkenbaar is de bufferstrook langs de sloot en een veld met hazelnoten (de stipjes dicht bij elkaar).
Monitoren
Van belang is om goed vast te leggen welke teelthandelingen worden uitgevoerd. Je kunt dat per boom vastleggen maar meestal voer je de handelingen uit op perceel niveau. Denk aan handelingen als bemesten, bodemverbetering, snoeien, water geven, onkruid bestrijden, gras maaien, arbeid etc. Je weet echt in 2026 niet meer wat je in 2023 gedaan hebt als je het niet vastlegt. Ook zijn de externe omstandigheden (zoals het weer) per jaar verschillend en moet je dus een aantal zaken over meerdere jaren bekijken. En voor houtige gewassen is dat van groot belang.
Aanvullende aspecten moet je monitoren, dus waarnemen en meten en dan registreren. Er zijn vele aspecten die je kunt monitoren, zoals voorkomen ziekten en plagen, bloeitijdstippen, arbeid, opbrengst etc. Door meerdere jaren te monitoren kun je beter beeld krijgen van bijvoorbeeld voorkomen van ziekte en plagen op bepaalde rassen en die kennis delen. Dat geldt voor veel aspecten. Voor monitoren van notenbomen zijn hulpformulieren ontwikkeld en beschikbaar, maar het kan ook gelijk in het veld in een online registratie systeem gezet worden. Je leert het gewas het beste kennen door goed monitoren en de gegevens goed te registreren. Een fruitteler doet niet anders! En als je (vrucht) bomen in je systeem opneemt wordt je ook een beetje een fruitteler.
BOOM registratiesysteem
Registreren en monitoren kost je tijd en moet nauwkeurig, maar is noodzakelijk voor het realiseren van je verdienmodel. Er zijn vele manieren om te registreren, op papier, in een spreadsheet of een logboek. Het is echter niet makkelijk om een goed overzicht te krijgen over meerdere jaren, want je wil leren van je registraties. Een oplossing daarvoor is het BOOM registratiesysteem. Een online registratiesysteem waarin je de registratie kunt uitvoeren, je monitoringsgegevens kunt invullen en je op basis van de ingevoerde gegevens allerlei overzichten en relaties kunt realiseren, zoals welk ras is gevoelig voor ziekte X. Onderstaande afbeelding 2 en 3 geven een beeld van de wijze van registreren van de boerderij van afbeelding 1 en een voedselbos. Alle boomsoorten (appel, peer, noten, klein fruit, etc.) kunnen geregistreerd worden en alle teelthandelingen (wanneer, wat, hoeveel, hoe) kunnen per boom of op perceelsniveau worden vastgelegd. Daarnaast kunnen de waarnemingen worden vastgelegd, die jezelf belangrijk acht (voorkomen ziekten en plagen, opbrengst). En natuurlijk is het dan mogelijk om op basis van je registratie en monitoring allerlei overzichten te realiseren om inzicht te krijgen in je systeem en weer maatregelen te nemen. Plan-do-check-act!
Het systeem draait in een GIS achtige omgeving waardoor je als achtergrond kunt kiezen voor bodemkaart, grondwaterkaart, hoogtekaart, kadasterkaart etc. Dus ook handig voor planning van nieuwe percelen.
Dit laagdrempelige systeem en meer informatie is beschikbaar via de Notenteelt website
Afbeelding 2. Detail van de boerderij met registratie formulier en legenda.
Afbeelding 3. Een romantisch voedselbos registratie in BOOM.
Ton Baltissen
Notenteelt.com