Skip naar de inhoud

Landbouw en veeteelt met bomen in Portugal: Hoe bomen en struiken de voedselketen kunnen versterken

Ik ben Chantal Engelen van Peas of Me. Na 8 jaar van mijn leven besteed te hebben aan het redden van kromme groente met mijn sociale onderneming Kromkommer, besloot ik twee jaar geleden mijn huurhuis in de stad achter me te laten voor een nomadisch leven in mijn camper. Sindsdien reis ik door de voedselketen.

Ik bezoek "peasmakers", dat zijn boeren en bedrijven die met hun hart werken aan de voedselketen van de toekomst. Biologische en regeneratieve boeren, plantaardige chefs of bakkerijen die werken met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Bij elk bedrijf steek ik de handen uit de mouwen: appels plukken, onkruid wieden, brood bakken... Door mee te werken leer ik de ondernemers en hun bedrijf kennen. Over mijn ervaringen schrijf ik verhalen, zodat ik zoveel mogelijk mensen kan laten zien dat de voedselketen van de toekomst allang hier is.

Inmiddels heb ik 60 peasmakers bezocht. De meeste in Nederland, maar in de winter van 2023 breidde ik mijn reisroute uit naar Spanje en Portugal. Ik wilde ontdekken hoe pioniers daar omgaan met de uitdagingen van deze tijd. Want die uitdagingen zijn enorm: lange periodes met temperaturen van wel 45 graden, gebieden met bijna geen water en verlaten dorpen doordat mensen naar de stad trekken.

Mijn meest waardevolle inzicht van mijn reis in Spanje en Portugal is de cruciale rol van bomen en struiken in de voedselketen van de toekomst. In deze gastblog deel ik wat ik in Zuid-Europa ontdekte.

 

Terra Sintrópica

De eerste bestemming die ik met je wil delen is Terra Sintrópica in het droge, hete en rotsachtige Mértola, Portugal. Hier ontmoette ik António Coelho en zijn team, die werken met syntropische landbouw, een innovatieve vorm van agroforestry ontwikkeld door Ernst Götsch. In een regio waar temperaturen oplopen tot 45 graden en regen schaars is, hebben zij een groene oase gecreëerd.

Afbeelding met buitenshuis, hemel, mist, boomAutomatisch gegenereerde beschrijving

Syntropische landbouw bootst natuurlijke bosstructuren na door het dicht op elkaar planten van diverse boom- en struiksoorten. Elke plant heeft een specifieke functie binnen het ecosysteem. Door regelmatig te snoeien en daarbij het snoeiafval op de grond te laten liggen verbetert de bodemvruchtbaarheid.

Terra Sintrópica beheert verschillende gebieden in Mértola. Op een 2 hectare groot perceel wordt syntropische landbouw toegepast voor de productie van groenten, fruit en kruiden. De oudste gewassen zijn vier jaar oud en de bomen die ik zag waren al flink. De tuin is inmiddels winstgevend. De groenten en het fruit worden verkocht op markten en gebruikt in het eigen populaire restaurant PREC. PREC is de afkorting voor Processo Regenerativo em Curso, vrij vertaald, regeneratie aan het werk. Zij koken plantaardig en met de lokale oogst van het moment.

Geen fotobeschrijving beschikbaar.

Daarnaast werken António en zijn team hard om twee percelen in de heuvels van Mértola te regenereren. Op deze woestijnachtige plekken worden de overvloedige invassieve eucalyptus- en acaciabomen benut als snelgroeiende bronnen van biomassa en schaduw, zodat inheemse soorten zoals olijf-, amandel- en johannesbroodbomen weer kunnen floreren. Deze percelen dienen als test voor verdere uitrol in de omgeving van Mértola.

António gebruikt syntropische landbouw om de bodemgezondheid te herstellen en de biodiversiteit te bevorderen in een gebied dat in een rap tempo verwoestijnt. Als dit in Mértola lukt onder extreme omstandigheden, waarom dan niet overal? Wat ik met eigen ogen zag, stemt mij hoopvol.

 

Montado do Freixo do Meio

De volgende plek die ik bezocht is Montado do Freixo do Meio, een 600 hectare groot landgoed ten oosten van Lissabon. De omstandigheden hier waren totaal anders dan in Mértola. Hier regende het zelfs zoveel dat mijn camper tot de bumper in de modder wegzakte. Dit familielandgoed, beheerd door Alfredo Cunhal Sendim, is een prachtig voorbeeld van de traditionele Portugese "montado", een agroforestry-systeem waarin kurkeiken worden gecombineerd met grasland, akkerbouw en extensieve veeteelt.

Op Montado do Freixo do Meio ervoer ik voor het eerst hoe een landbouwgebied kan worden ingericht als een natuurlijk ecosysteem. Nu is dat op 600 hectare iets haalbaarder dan op de veel kleinere boerderijen in Nederland, maar toch denk ik dat we veel van dit soort grote systemen kunnen leren.

Een montado is een duurzaam agroforestry-systeem dat al eeuwen bestaat, waarin bomen, dieren en landbouwgewassen in harmonie samenleven. Het benadrukt de rol van bomen niet alleen als producenten van hout en vruchten, maar vooral als essentiële elementen in het ecosysteem, die bijdragen aan bodemvruchtbaarheid, biodiversiteit en klimaatregulatie.

Wat Montado do Freixo do Meio echt bijzonder maakt, is dat het de eikel heeft omarmt als voedsel van de toekomst. Traditioneel worden eikels in Portugal gezien als voedsel voor tijden van armoede, maar de jongere generatie begint ze te zien als een eiwitrijk en gezond superfood, dat voor productie geen extra input van buitenaf nodig heeft.

De bittere eikels van de kurkeiken worden door varkens gegeten en vormen zo een duurzame voedselbron. De zoete eikels worden met de hand geoogst en er wordt geëxperimenteerd met oogstmachines. Daarna worden ze gedroogd en verwerkt tot meel, brood, koekjes, cake, koffievervangers en mijn favoriet: een heerlijke vegan burger. De eikels worden als grondstof voor voedingsmiddelen verkocht in heel Europa en de producten worden verkocht in de eigen boerderijwinkel en bij lokale restaurants en winkels. Alfredo liet mij zien dat anders naar de omgeving kijken, nieuwe mogelijkheden brengt. Ook in Nederland hebben we veel eikenbomen die iedere herfst een overvloed aan vruchten geven. Misschien biedt dat ook voor ons kikkerlandje nieuwe mogelijkheden?