Van monocultuur naar Agroforestry: ‘de verkenning naar de verschillende uitdagingen en de oplossingen’
Marjolijn Heslinga besloot na een periode van werken in de medische industrie een nieuwe masterstudie te starten aan de Sunway Universiteit in Maleisië. Dit artikel gaat in op haar masterthesis, 'From Monoculture Farming to Agroforestry Systems: Exploring Transition Barriers and Solutions for Farmers in the Netherlands', die ze schreef over het onderwerp agroforesty.
De boeren en boerinnen die meededen aan dit onderzoek hadden elk hun eigen redenen om al dan niet de overstap naar agroforestry te maken. De lijst aan voordelen die werden genoemd door de boeren was lang, maar de lijst met obstakels waar ze tegenaan liepen wellicht nog langer.
De meest voorkomende drijfveren waren het verhogen van de productie en het verbeteren van de biodiversiteit. Maar ook de bescherming tegen extreme weersomstandigheden, koolstofopslag, en het verrijken van het dieet van het vee werden genoemd. Daar staat tegenover dat er ook boeren mee deden die geen potentie zien in agroforestry. Ze zien het gebruik van landbouwgrond voor het planten van bomen als een opoffering. De boeren die wel overtuigd zijn, lopen bij de omvorming van hun bedrijf tegen verschillende barrières aan.
Hoewel er subsidiemogelijkheden zijn voor het aanplanten van bomen en struiken, blijkt financieringssteun voor de periode na het planten tot de eerste oogst (wat jaren kan duren) lastig te verkrijgen. Volgens de geïnterviewde boeren draagt het gebrek aan een bewezen verdienmodel hieraan bij. Gezien de focus van de gangbare landbouw op enkele gewassen, bulkproductie en bijbehorende afzetkanalen is het uitdagend om een diverse set aan agroforestry producten via de gebruikelijke kanalen te verkopen. Boeren zijn genoodzaakt hun producten in korte ketens te verkopen, zoals via regio-, buurt- of boerderijwinkels. Hier komt ook een stuk PR bij kijken wat tijdsintensief is.
Naast de economische barrières lijkt de huidige wet- en regelgeving nog niet klaar voor de adoptie van agroforestry. Boeren vrezen afwaardering van hun grond, vereiste kapvergunningen en veranderende wetten. De interactie met de gemeente en andere betrokken partijen vraagt veel geduld. Het kan dan ook lang duren voordat er toestemming wordt gegeven voor het planten van bomen. Ook speelt landeigendom een rol, waarbij landeigenaren en banken de transitie kunnen vertragen omdat ze te veel risico’s zien.
Een andere belangrijke belemmering voor de adoptie van agroforestry is het gebrek aan technische- en inhoudelijke expertise onder de boeren. Bij het ontwerp, het planten, het onderhoud, het managen van ziektes, oogsten en eventueel verwerken van agroforestry producten missen de boeren specifieke kennis. Bovendien worden boeren tegengehouden door sociale barrières. Traditionele normen, verwachtingen binnen sociale kringen, en opvattingen van andere boeren spelen hierin een rol. Families waarbij de boerderij al generaties lang het familiebedrijf vormt, tonen vaak terughoudendheid tegenover risico's. Boeren die wel de stap maakten voelen zich vaak het buitenbeentje.
Toch groeit het aantal agroforestry boeren en weten zij de beschreven obstakels te overwinnen. Met creativiteit vinden boeren financiering voor de kosten na het planten, verkopen ze via onconventionele kanalen, en putten ze uit andere inkomstenbronnen van agroforestry naast de voedselproductie, zoals recreatie, educatie en horeca. Een goede relatie met de gemeente en provincie helpt. Het inhuren van experts of het volgen van een cursus helpen het tekort aan kennis te verkleinen. Innovatieve concepten zoals een oogst-camping, plukdag, en het verpachten van mini-voedselbosjes worden ingezet om de uitdagingen rondom oogst te overwinnen. Boeren maken gebruik van hun netwerk, nemen deel aan onderzoek, en verwelkomen verschillende partijen op hun boerderijen om bruggen te slaan. Op een boerderij met bomen, heggen, en struiken, zoemt en bloeit het vol leven – en juist daar vinden deze boeren hun geluk. Door deze ervaringen te delen worden agroforestry boeren een inspiratie voor anderen, en verdwijnen de vooroordelen naar de achtergrond.
Marjolijn Heslinga koos vanwege verblijf in Nederland in verband met de geboorte van haar eerste kind voor een Nederlandse focus. In samenspraak met Jeroen Kruit van de WUR bakende ze haar onderzoek af. Momenteel reist ze met man en kind door Europa. Op woensdag 6 maart heeft ze voor geïnteresseerden een onlinepresentatie gehouden van haar werk. De slides van de presentatie kun je hier vinden en de opname van de sessie is hier te bekijken.
Neem contact op met Marjolijn Download de masterthesis van Marjolijn